যা দেৱী সৰ্বভূতেষু আদ্যাশক্তি, উপাসনাৰ তাত্বিক জ্ঞান আৰু ভগবদ্প্ৰাপ্তি (অমল শৰ্মা)

‘‘দেবী প্ৰপন্নাৰ্ত্তিহৰে প্ৰসীদ

প্ৰসীদ মতোজগতখিলস্য

প্ৰসীদ বিশ্বেশ্বৰী পাহি বিশ্বঃ

ত্বমীশ্বৰী দেবী চৰাচৰস্য৷’’

এই চৰাচৰ বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ ঈশ্বৰী জগতৰ প্ৰপান্নাৰ্ত্তি  হৰণকাৰিণী অখিল জগতৰ মাতৃ মা দুৰ্গাৰ চৰণত সংসাৰী জীৱই জাগতিক আৰু আধ্যাত্মিক দুয়ো ক্ষেত্ৰতে মুক্তি লাভ কৰিবৰ কাৰণে যুগ–যুগ ধৰি ভক্তসকলে প্ৰাৰ্থনা কৰি আহিছে৷ জাগতিক বা আধ্যাত্মিক আকুলতাৰে আৰ্তি এৰাবলৈ পৰমজনৰ ওচৰত আত্মনিবেদন কৰাই হ’ল প্ৰপন্নতা৷ এই প্ৰপন্নতাপ্ৰাপ্ত হ’বলৈ ভক্তক লাগিব ধৰ্মৰ ওপৰত বিশ্বাস, উপাসনাৰ তাত্বিক জ্ঞান৷

               এই লেখাৰ মূল বিষয়বস্তু উপাসনাৰ তাত্বিক জ্ঞানৰ বিষয়ে আলোচনা কৰাৰ আগতে উপাসনা কি জনা দৰ্কাৰ৷ বেদান্তসাৰ নামত শাস্ত্ৰত কৈছে– ‘‘উপাননানি সগুনব্ৰহ্ম বিষয়ক মানসব্যাপাৰ ৰূপানি’’– অৰ্থ্যাৎ সগুন ব্ৰহ্মাৰ প্ৰতি মনৰ ক্ৰিয়া বিশেষণেই হৈছে– উপাসনা৷

মহামায়াই এই ত্ৰিভূবনত ওতঃপ্ৰোতভাৱে বিৰাজ কৰি আছে৷ আমাৰ শৰীৰৰ বাহিৰে ভিতৰে প্ৰতি অণুপৰমাণুতে তেওঁ বিদ্যামানা৷ সেয়ে ঋক্‌বেদীয় যুক্তত তেওঁ নিজেই কৈছে–

‘‘অহমেব বাত ইব প্ৰবাস্যাৰভমানা

ভূবনানি বিশ্বা৷

পৰো দিবা পৰ এনা পৃথিব্যৈ তাবতী

মহিমা সম্ভভূব৷৷’’

অৰ্থ্যাৎ মই নিজেই এই ত্ৰিভূবন সৃষ্ট কৰি ইয়াৰ বাহিৰে–ভিতৰে বায়ুৰ দৰে বিৰাজ কৰিছো৷ পৃথিবী আদি সমস্ত লোকতে নিজ মহিমাৰে অধিষ্ঠিতা হৈ আছো৷ সেই মহামায়াই আমাৰ চৌদিশে অধিষ্ঠিত আৰু আমি তেওঁৰ উপাসনাৰে সন্নিহিত আছো৷ তেওঁ নিজৰ শক্তিৰে আমাক শক্তিমান কৰিছে নিজৰ চৈতন্যৰ দ্বাৰা আমাৰ চৈতন্য সম্পাদন কৰিছে৷ প্ৰকৃততে উপাসনাৰ অৰ্থ– এনেধৰণৰ সান্নিধান কৰাটো নুবুজায়৷ তেওঁৰ ধ্যানত তেওঁৰ প্ৰাণত মগ্ন হৈ তেওঁৰ সত্বাত নিজ সত্বাক দুবাই ৰখাই হ’ল উপাসনাৰ লক্ষ্য৷

যিদিনা আমাৰ অন্তৰে অন্তৰে তেওঁক ধৰি ৰাখিব পাৰিম, তেওঁৰ স্বৰূপ উপলব্ধি কৰিব পাৰিম, তেওঁৰ ভাবসাগৰত নিজৰ অস্তিত্ব ডুবাই ৰাখিব পাৰিম তেতিয়াই হ’ব তেওঁৰ সন্নিধান লাভ৷ যাক ‘‘সগুনব্ৰহ্ম বিষয়ক মানস ব্যাপাৰ ৰূপানি’’ বুলি ক’ব পাৰি৷ ভগবানৰ প্ৰতি এইধৰণৰ মনৰ ক্ৰিয়াই হ’ল – ‘‘প্ৰকৃত উপাসনা৷’’

উপাসনা কিয় লাগে ঃ–

ভগবান শ্ৰীকৃষ্ণই গীতাত অৰ্জুনক কৈছে–

বহুনিমে ব্যাতীতানি জন্মানি তব চা৭১্ুন

তান্যহং বেদ সৰ্বানি ন ত্বং বেত্থ পৰন্তপ৷৷

‘‘হে অৰ্জুন/ মোৰ আৰু তোমাৰ বহু ব্যতীত হৈছে৷ মই সকলো জানো৷ কিন্তু হে পৰন্তপ/ তোমাৰ জ্ঞান শক্তি আবৃত থকাত একোৱেই গম নাপালা৷’’

কৰ্মৰ দ্বাৰাই জীৱই জন্মগ্ৰহণ কৰে আকৌ কৰ্মৰ দ্বাৰাই নষ্টও হয়৷ দেহ বিনষ্ট হ’লে তৎকৰ্ম সমুদয় কৰ্ম অনুৰূপ অন্যদেহ প্ৰাপ্তি কৰোৱায়৷  মুণ্ডকউপনিষদত কৈছে–

কামান্‌ যঃ কাময়তে মন্যামানঃ

স কামৰ্ভিজায়তে তত্ৰ তত্ৰ

পৰ্য্যাপ্তকামস্য কৃতাত্মনস্তু

ইহৈব সৰ্বে প্ৰবিলীয়ন্তি কামাঃ৷

অৰ্থ্যাৎ যি যেনেকুৱা বিষয় উপভোগৰ কাৰণে কামবান হয় তেনেকুৱা কৰ্মৰ অনুষ্ঠান কৰে তেওঁ সেই বিষয়ৰ উপভোগৰ কাৰণে সেই স্থানত জন্ম পৰিগ্ৰহ কৰি তাক ভোগ কৰে৷ আৰু যি আত্মতত্ব অৱগত হৈ বিষয়ৰ ওপৰত বীতৃষ্ণ হয়, তেওঁৰ ইহজনমতেই সমস্ত কামনা বিলুপ্ত হৈ যায় আৰু বিষয়ভোগৰ কাৰণে বাৰে বাৰে জন্ম ল’ব নেলাগে৷

আসক্তি বা বাসনাহীন কৰ্ম ফলোৎপাদিকাহীন ধানৰ দৰে৷ আসক্তি বা বাসনাই হৈছে জীৱৰ অহং বোধ৷ এই অহংবোধক কোনোৱে মায়া অবিদ্যা বা অজ্ঞান বুলি অভিহিত কৰে৷ অহংবোধেই সমস্ত ক্লেশৰ মূল৷ এই অহংজ্ঞান তিৰোহিত হ’লেই পৰমব্ৰহ্মৰ সাক্ষাৎকাৰ হয়৷ এই সাক্ষাৎকাৰেই হৈছে পৰম মোৰৰূপ ব্ৰহ্মজ্ঞান৷ শাস্ত্ৰত এই ব্ৰহ্মজ্ঞানক আত্মদৰ্শন বুলিও অভিহিত কৰিছে৷

ৰামকৃষ্ণ পৰমহংসই এদিন এজন শিষ্যক কৈছিল– ‘‘আমি ম’লে ঘুচিবে জজ্ঞাল৷’’ অৰ্থাৎ আমিত্ব, অহংভাব শেষ হ’লেই জীবৰ মুক্তি সহজলভ্য হৈ পৰে৷ জীৱনৰ বিষয়াসক্তি নষ্ট কৰাই হ’ল উপাসনাৰ মূল্য লক্ষ্য৷ এই সংসাৰত যিমানবিলাক ভোগ্য বিষয় আছে, যাৰ দ্বাৰা মানুহ সংসাৰত আবদ্ধ হয় সেই সমূদায় মা জগাত্মাৰ চৰণত সমৰ্পণ কৰিব পাৰিলে বিষয়ানুৰাগ নিবৃত্ত হয়৷ এইয়াই হ’ল উপাসনা যোগ বা কৰ্মযোগ৷ ইয়াত জ্ঞান, ভক্তি আৰু কৰ্ম এই তিনিৰ সংমিশ্ৰণ আছে বাবেই ইয়াক মিশ্ৰযোগ বুলিও ক’ পাৰি৷

উপাসনাৰ উপায় ঃ

কোনো এজন ভক্তই ভগৱান প্ৰাপ্তিৰ হেতু উপাসনা কৰিবলৈ হ’লে ভগৱানৰ লগত তেওঁৰ এক নিবিড় সম্পৰ্ক গঢ়িব পাৰিব লাগিব৷ ভগৱান বা ভাগৱতী হৈছে এক  Supreme Power, কিন্তু তেওঁৰ লগত ভক্তৰ ভক্তিৰ সম্বন্ধ খুব নিবিড় হ’বই লাগিব৷ ভগবদ শক্তিৰ প্ৰতি অনুৰাগ জন্মাবলৈ হ’লে সম্বন্ধ স্থাপন কৰা আৱশ্যক৷ শাক্তসকলে মাতৃভাব, শৈৱসকলে পিতৃভাব, বৈষ্ণৱসকলে অধিকাৰভেদে পতি, পুত্ৰ, সখা, প্ৰভু–প্ৰভূতি ভাব, সৌৰ আৰু স্থাপত্যসকলে প্ৰভুভাব প্ৰতিষ্ঠা কৰিব লাগিব (কৰিব পাৰে)৷ ৰুচি আৰু অধিকাৰধেবে যি যি সম্বনঘ ধৰি যিভাবে তেওঁক ভজন নকৰক কিয় তেওঁৰ সেইভাবেই পৰানুক্তিৰূপে পৰিণত হৈ ভগবদ প্ৰাপ্তি হ’ব৷

মহামুনি শাণ্ডিল্যই কৈছে– ‘‘সা পাণ্ডানুৰক্তিৰীশ্বৰে৷’’

ভক্তিসুত্ৰত নাৰদে কৈছে– ‘‘সা কস্মৈ পৰম প্ৰেমৰূপা৷’’

দেৱদেৱীৰ লগত সম্বন্ধ স্থাপনেই হৈছে পৰমপ্ৰেম লাভৰ প্ৰথম সপোন৷ সমস্ত প্ৰকাৰ ভগবদ্‌ উপাসনাই কোনো নহয় কোনো পাৰ্থিব সম্বন্ধৰ সাদৃশ্যত সংস্থাপিত৷ সাধকসকলে সেয়ে তেওঁক পিতা, মাতৃ, পতি, প্ৰভু, সখা ইত্যাদি ভাবত, কেতিয়াবা পত্নী, কেতিয়াবা পতি ভাবতো উপাসনা কৰে৷

মাতৃভাবৰ সাধকসকলে তেওঁক অকল্পিত মাতৃভাবত দেখে৷ পুত্ৰৰ দৰে মাতৃৰ ওচৰত কিমান যে আবদাৰ, কিমান অভিমান৷

মা মা ব’লে আবþ ডাকিব না

ওম দিয়েছ দিতেছ কতই যন্ত্ৰণা৷৷