হোমেন বৰগোহাঞিৰ ‘হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়’উপন্যাসত জনজীৱনৰ চিত্ৰ (দীপাংকৰ গগৈ)

আৰ্থ সামাজিক দিশত
হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়৷ উপন্যাসখনত বৰ্ণিত গ্ৰাম্য সমাজখনৰ আৰ্থ-সামাজিক দিশটো দুৰ্বল আছিল বুলি ক’লেও ভুল ব্যাখ্যা দিয়া নহ’ব৷ কৃষিকাৰ্য কৰি জীৱন পৰিচালিত কৰা গ্ৰাম্য সমাজৰ এইসকল লোকৰ জীয়াই থকাৰ একমাত্ৰ সম্বল বংশানুক্ৰমিকভাৱে পোৱা খেতি-মাটি অলপমান৷ সেইসময়ত সেই অঞ্চলত দিন হাজিৰা কৰা কামো বিশেষ নাছিল বুলিয়ে ক’ব পাৰি৷ দুই-এঘৰ ধনী মানুহৰ ঘৰত কেতিয়াবা কাম ওলালেও কিন্তু মজুৰী একেবাৰে কম৷ উপন্যাসখনৰ প্ৰধান চৰিত্ৰ ৰসেশ্বৰৰে উত্তৰাধিকাৰী স্বৰূপে পোৱা মাটি চাৰি বিঘাও বহুদিন বৰষুণ নোহোৱা বাবে ছন পৰি থাকিল৷ সেয়ে কেতিয়াবা এসাজ খাই এসাজ অনাহাৰে কটাব লগা হৈছিল৷ সনাতন শৰ্মাই কৌশলেৰে সেই মাটি নিজৰ বুলি দাবী কৰাত ৰসেশ্বৰৰ পানীত হাঁহ নচৰা অৱস্থা হ’ল–
‘‘…এহাল মানুহৰ ভাত সিহঁত পাঁচটা ল’ৰা-ছোৱালীয়ে ভাগ কৰি খাব লগা হৈছে৷ আঞ্জাৰ নামত আছে কেৱল পানী আৰু নিমখ দি সিজোৱা এমুঠি ঢেকীয়া৷ তাৰে ভগাভগি লৈ সিহঁতৰ মাজত মাৰপিট আৰম্ভ হৈ গৈছে৷’’ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ১০৫)৷
খেতিয়কৰ জীৱনত মাটিৰ গুৰুত্ব মাটিৰ প্ৰতি মোহ অপৰিসীম৷ উপন্যাসখনত খেতিৰ মাটিয়ে সৃষ্টি কৰা সমস্যাই কিদৰে এজন মানুহ সৰ্বস্বান্ত হৈছে তাৰ বাস্তৱ প্ৰতিফলন ঘটিছে৷ অঞ্চলটোৰ সৰহসংখ্যক মানুহেই অভাৱ-অনাটনত ভূগিছে৷ গাঁৱৰ জীৱনৰ সমস্যাসমূহ সৰহসংখ্যক অৰ্থনৈতিক কাৰণত গঢ় লৈ উঠিছে৷
‘‘আন্ধাৰত খেপিয়াই খেপিয়াই চাকিটো বিচাৰি উলিয়াই সি ডম্বৰুহঁতৰ ঘৰলৈ দৌৰ মাৰিলে৷ ডম্বৰুহঁতৰ ঘৰতো আনক দান দিব পৰাকৈ কেৰাচিন তেল নাছিল৷ তথাপি ৰসেশ্বৰহঁতৰ ঘৰৰ বিপদৰ কথা শুনি সিহঁতে ব্যৱহাৰ কৰা জ্বলা চাকি এটাকে ডম্বৰুৰ মাকে ৰসেশ্বৰক দি দিলে৷’’ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ঃ ১০২)৷
স্বৰাজোত্তৰ সময়ছোৱাত অসমৰ কৃষি প্ৰধান সমাজখনলৈ যি পৰিৱৰ্তন আহিছে তাৰ কিছু আভাস পোৱা যায়৷ অসমীয়া সমাজত থকা কিছুমান পুৰণিকলীয়া ৰীতি-নীতিৰো আভাস দাঙি ধৰা হৈছে৷ উচ্চ-নীচৰ ব্যৱধানৰ চিত্ৰও উপন্যাসখনত আছে৷ সামাজিক উপন্যাস হিচাপে উপন্যাসখনত আৰ্থ-সামাজিক দিশটোৱে প্ৰাধান্য পোৱাৰ উপৰিও সেই অঞ্চলৰ গাঁৱলীয়া কৃষিজীৱি মানুহৰ আচাৰ-আচৰণ, সহজ-সৰল ৰূপ, লোকবিশ্বাস, দৈনন্দিন কাম-কাজ, মৰম-স্নেহৰ প্ৰকাশ আদিয়ে উপন্যাসখনত ঠাই পাইছে৷ গাঁৱৰ প্ৰকৃত জীৱনৰ সাৱলীল প্ৰকাশে উপন্যাসখন আকৰ্ষণীয় কৰি তুলিছে৷ গাঁৱৰ কৃষিজীৱী মানুহখিনিৰ মাজত যি মৰম-স্নেহৰ সৰল বান্ধোন দেখা যায় তাৰ প্ৰকাশ উপন্যাসখনৰ মাজত বিচাৰি পোৱা যায়৷
লোকাচাৰ, লোকবিশ্বাস আদি ঃ
লোকাচাৰ, লোকবিশ্বাস আদি গ্ৰাম্যজীৱনৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ৷ উপন্যাসখনিত লোকজীৱনত গভীৰ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰা লোক অভিজ্ঞতা আদিৰ উল্লেখেৰে সমৃদ্ধ৷ গ্ৰাম্য সমাজত কিবা বিশেষ কাম কৰা আগতে শুভক্ষণ গণনা কৰি আগবাঢ়ে৷ ৰসেশ্বৰেও মোকৰ্দমাৰ দিন চাবলৈ গৈছে–
‘‘তামোল-পাণ এটা আৰু পইচা চাৰি অনালৈ ৰসেশ্বৰে এদিন দলৈ -চুক গাঁৱৰ জনাৰ্দন বাপুৰ ওচৰত ভাল দিন এটা চোৱাবলৈ গ’ল৷ বাপুৱে পুথি-পাঁজি চাই সিদ্ধান্ত দিলে যে ২১ শাওণৰ বৃহস্পতিবাৰটো মোকৰ্দমা তৰিবৰ কাৰণে ভাল দিন৷ সেইদিনা মোকৰ্দমা তৰিলে তাৰ জয় হ’বই হ’ব৷ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ঃ ৫০)৷ ৰসেশ্বৰৰ ঘৈণীয়েকেও পৰিয়ালৰ দুৰ্দশাৰ বাবে কিবা দোষ লাগিছে বুলি ভাবি গণেশ্বৰ বাপুটিৰ ঘৰলৈ পঞ্জিকা চোৱাবলৈ গৈছে৷ বাপুটিয়ে তেওঁক মংগলৰ বাবে বিধান দি পঠিয়াইছে৷
‘‘বাপুটিয়ে গণি-পিটি ক’লে- আমাৰ ঘৰত বোলে ন-পুৰুষৰ দোষ লাগিছে৷ তেওঁ ন-পুৰুষৰ নামত ন-জন ভকতক ক’লা ছাগলী, ক’লা হাঁহ বা যিকোনো এবিধ ক’লা মাছেৰে চাউল একঠা খুৱাবলৈ দিহা দিছে৷ লগতে বামুণ এজনক ক’লা ছাগলী এটা বা তাকে নোৱাৰিলে ক’লা হাঁহ এটা দান দিবলৈ দিছে৷ … কাইলৈ মংগলবাৰ, ভকতক চাউল খুৱাবলৈ ভাল দিন৷ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ঃ ১০৬)৷ তদুপৰি ক’ৰবালৈ যাত্ৰা কৰাৰ আগতে যাত্ৰা শুভ হ’বৰ বাবে গোঁসাই সেৱা কৰি যায়৷ সেই দিশটি প্ৰতিফলিত হৈছে-
‘‘ৰাতিপুৱাই গা-পা ধুই সি ভগৱান, সত্ৰৰ গোসাঁই আৰু ন-পুৰুষৰ উদ্দেশ্যে সেৱা এটা কৰি কাছাৰীত গোচৰ দিবৰ কাৰণে ঘৰৰ পৰা যাত্ৰা কৰিলে৷’’ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠাঃ ৫০)৷ উপন্যাসখনত ৰসেশ্বৰৰ ঘৰখনত পৰম্পৰাগতভাৱে চলি অহা বৰসেৱা অনুষ্ঠানৰ কথাও বৰ্ণনা আছে– ‘‘সিহঁতৰ ঘৰখন হ’ল ৰাতি খোৱা সম্প্ৰদায়ৰ ভকত; ৰসেশ্বৰৰ বাপেক আছিল সেই অঞ্চলৰ ভকত প্ৰবৰ্ত্তাৰ পৰা চাৰিসেৱা উত্তীৰ্ণ হোৱা সাধু৷ বছৰে-বছৰে সিহঁতৰ ঘৰত বৰসেৱা হয়৷’’ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ঃ ১০৮)৷
ৰসেশ্বৰে যেতিয়া সিহঁতৰ চেনেহৰ গাইজনীক বেচিবলৈ নিব লৈছে সেই সময়ত মানুহজনীয়ে গৰুজনীৰ মুখৰ আগত মাটিতে নিমখেৰে সৈতে কলপাত খাবলৈ দিছে, পানীৰে আটাইকেইটা ঠেং ধুৱাই গামোছাৰে মছি দিছে৷ তাৰ পিছত নতুন গামোচাখন ৰাঙলীৰ ডিঙিত বান্ধি দিছে৷ এনেদৰে উপন্যাসখনত গ্ৰাম্য সমাজত গৰু আৰু গিৰিহঁতৰ মাজত থকা মধুৰ সম্পৰ্ক প্ৰতিফলিত কৰিছে৷ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা গৰুৰ লগত জড়িত লোকাচাৰো পৰিলক্ষিত হৈছে৷
এনেধৰণৰ বৰ্ণনাই গাঁৱৰ চিনাকী ৰূপ এটা পাঠকৰ মানসপটত উজলাই তোলে৷ লগতে লোক-অভিজ্ঞতাৰ চিত্ৰ এখনো পৰিস্কাৰকৈ প্ৰতিফলিত কৰে৷
উচ্চ-নীচ মনোবৃত্তি ঃ
সমাজত সচৰাচৰ দেখা পোৱা এটা সমস্যা হ’ল উচ্চ-নীচ ভেদাভেদ৷ উচ্চ-নীচ মনোভাৱৰ বাবে এক শ্ৰেণীৰ মানুহে সদায় অন্য এক শ্ৰেণীৰ লোকক অৱহেলা কৰি আহিছে৷ উপন্যাসখনতো এই দিশটো প্ৰতিফলিত হৈছিল৷ সহজ-সৰল কৃষকক ধনী শ্ৰেণীৰ লোকে অন্যায় কৰিছিল৷ সত্যেন্দ্ৰ নাথ শৰ্মাই কৈছে ঃ ‘‘ডাঙৰ মাছে সৰু সৰু মাছেৰে উদৰ পূৰণ কৰাৰ দৰে গাঁওবোৰতো নিচলা খেতিয়কৰ নিঃসহায়তাৰ সুযোগ লৈ এক শ্ৰেণীৰ স্বাৰ্থন্বেষী নেতাই মৎস্যন্যায়ৰ সৃষ্টি কৰাৰ কৰুণ কাহিনী এই উপন্যাসত ৰূপায়িত হৈছে৷’’ ৩ লোকসকলৰ মাজত পূৰ্বতে এনে ভেদাভেদ ক্ৰিয়া কৰি উঠা নাছিল বাবে সাতামপুৰুষীয়া সম্প্ৰীতিৰ এনাজৰীডাল কটকটীয়াকৈ বান্ধ খাই আছিল৷ কিন্তু গাঁৱত নিৰ্বাচনী বতাহ সোমোৱাৰ লগে লগে কিন্তু প্ৰভেদবোৰেও সমাজত গা কৰি উঠাৰ সুবিধা পাইছে দুই শ্ৰেণীৰ লোকৰ সৃষ্টি হৈছে–
‘‘কৃষক সভা’’ নামেৰে আমি এটা নতুন দল খুলিছোঁ৷ আমি চৰকাৰ গঠন কৰিব পাৰিলে পুৰণি আইনৰ কিতাপবোৰ জুই লগাই পুৰি পেলাম৷ আমাৰ দলত এজনো ধনী মানুহ নাই৷ আপোনাৰ নিচিনা দেশৰ লাখ লাখ সৰ্বহাৰা কৃষকসকলেই আমাৰ দলৰ সদস্য৷’’ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ঃ ১২৭)
আৰ্থিক অৱস্থাইহে সমাজৰ উচ্চ-নীচ লোকৰ বিচাৰ কৰে৷ আৰ্থিকভাৱে সচ্ছল ব্যক্তিজনেহে সমাজত সদায় শীৰ্ষস্থান অধিকাৰ কৰি থাকে৷ তেনে লোকক সকলোৱে সম্ভ্ৰমৰ চকুৰে চায়৷ হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায় উপন্যাসখনতো সমাজৰ এনে দিশ প্ৰকট কৰি তুলিব বিচৰা হৈছে৷
ঃ ‘‘এই, তই চুপ থাক হাৰামজাদা৷ ৰাইজসকল দেখিছে নে আপোনালোকে লাঠুৱা বলিয়াটোৰ কাণ্ড? ….. ঐ কানুৰাম, কি চাই আছ, এই বলিয়াটোক ডিঙিত ধৰি অফিচৰ কম্পাউণ্ডাৰ বাহিৰ কৰি দে৷’’ (হালধীয়া চৰায়ে বাও ধান খায়, পৃষ্ঠা ঃ ৮০)৷