গান্ধীজীৰ ধৰ্মীয় দৰ্শন

সৰুৰে পৰা গান্ধীজীৰ ধৰ্মৰ প্ৰতি থকা অনুৰাগৰ কাৰণেই তেওঁক এজন প্ৰকৃত ধাৰ্মিক ব্যক্তি বুলিয়ে কোৱা হৈছিল৷ তেওঁৰ ধৰ্মৰ ধাৰণা বহল পৰিস¸ৰৰ আছিল৷ ঠেক গণ্ডীৰ মাজত তেওঁ ধৰ্মক বিবেচনা কৰা নাছিল৷ তেওঁ ৰাজনীতি, ধৰ্ম আৰু নীতিশাস্ত্ৰৰ মাজত এটা গভীৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিছিল৷ তেওঁৰ মতে ধৰ্ম আৰু নীতিশাস্ত্ৰৰ সৈতে ৰাজনীতিৰ ওতঃপ্ৰোত সম্পৰ্ক আছে৷ গান্ধীজীয়ে ধৰ্ম আৰু ৰাজনীতিৰ মাজত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰোঁতে বহল দৃষ্টিভংগী গ্ৰহণ কৰিছে৷ কোনো ধৰ্মৰ প্ৰতি তেওঁ অন্ধবিশ্বাস ৰখা নাছিল৷ বিভিন্ন ধৰ্মৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰি তেওঁ সেই ধৰ্মৰ সাৰমৰ্ম সমূহ বাস্তৱত ৰূপায়ণ কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিছিল৷ অৰ্থাৎ গান্ধীজীয়ে সকলো ধৰ্মৰ মহৎ নীতিবিলাকক উদাৰভাৱে গ্ৰহণ কৰিব পাৰিছিল৷ সকলো ধৰ্মৰ পৰাই তেওঁ অহিংস আৰু সততাৰ বাণী গ্ৰহণ কৰিছিল৷ যাৰ জৰিয়তে তেওঁ ৰাজনৈতিক আন্দোলনত এই অহিংস আৰু সততাৰ বাণীৰেই তেওঁৰ আন্দোলনৰ কাৰ্যপন্থা গ্ৰহণ কৰিছিল৷

যি ধাৰণ কৰে সিয়েই হৈছে ধৰ্ম৷ অৰ্থাৎ এই ধৰ্মই মানুহক এক সহজ–সৰল জীৱন–যাপনৰ মাৰ্গ দেখুৱায়৷ ধৰ্মৰ এক অপৰিহাৰ্য উপাদান বিশ্বাস৷ এই বিশ্বাসৰ মাধ্যমেৰেই সন্দেহ বশীভূত কৰিব পৰা যায় আৰু এখন সুস্থ ধৰ্মীয় সমাজ গঢ় দিব পৰা যায়৷ ধৰ্মই মানৱ জীৱনৰ সৌষ্ঠৱ বৃদ্ধি কৰাতো সহায় কৰে৷ গান্ধীজীৰ মতে নৈতিকতাৰ বিকাশৰ কাৰণেই ধৰ্মৰ প্ৰয়োজন৷ গান্ধীজীয়ে ধৰ্মক মানৱ জীৱনৰ কোনো দিশৰ পৰাই বাদ নিদি ধৰ্মৰ সৈতে থকা মানুহৰ সম্পৰ্কৰ কথা উল্লেখ কৰিছে৷ মানৱীয় দৰ্শনৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ কাৰণেই একপ্ৰকাৰ ধৰ্মই সমাজ সৃষ্টিত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে৷ ধৰ্ম হ’ল সাৰ্বজনীন সত্য সন্ধানৰ এক প্ৰয়াস৷

গান্ধীজীয়ে ধৰ্ম নিৰপেক্ষতাক স্বীকাৰ কৰিছিল৷ নিৰপেক্ষ ধৰ্মৰ আধাৰতে তেওঁ ৰাজনীতিক নীতিপৰায়ণ হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছিল৷ অৰ্থাৎ ধৰ্মীয় দৰ্শনেৰে তেওঁ ৰাজনীতিক বিচাৰ কৰি ৰাজনীতিকো নৈতিকতাৰ অধীনলৈ আনিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ তেওঁৰ মতে ৰাজনীতি নীতি বৰ্জিত হ’ব নালাগে৷ নীতিহীন ৰাজনীতি প্ৰকৃতাৰ্থত ৰাজনীতি নহয়৷ এই ৰাজনীতিয়ে জনসাধাৰণৰ কল্যাণ সাধন কৰিব নোৱাৰে৷ গান্ধীজীয়ে ৰাজনীতিক ধৰ্মৰ আধাৰত নীতিপৰায়ণ কৰিবৰ কাৰণে বিভিন্ন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল৷ বিশেষকৈ ৰাজনীতিত সুবিধাবাদৰ স্থান নাই বুলি কৈছিল৷ ৰাজনীতিকো তেওঁ সত্য আৰু অহিংসৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত হোৱাটো বিচাৰিছিল৷ যি সত্য আৰু অহিংস সকলো ধৰ্মৰে মূল ভেঁটি৷ তেওঁ এখন ৰাষ্ট্ৰত সকলো ধৰ্মৰ লোককে শান্তি আৰু মিলাপ্ৰীতিৰে বসবাস কৰাটো বিচাৰিছিল৷ ধৰ্মৰ আধাৰত এইদৰে গান্ধীজীয়ে ৰাজনীতিক বিচাৰ কৰিছিল কাৰণে ৰাজনীতিত নৈতিক চিন্তাধাৰাও সন্নিৱিষ্ট হৈছিল৷

গান্ধীজীয়ে ধৰ্মক মানৱ জীৱনৰ কোনো এটা দিশৰ পৰাই বাদ দিব বিচৰা নাছিল৷ তেওঁৰ মতে ধৰ্মৰ সৈতে মানুহৰ জীৱন ওতঃপ্ৰোতভাবে জড়িত৷ ধৰ্মৰ প্ৰতি গান্ধীজীয়ে সদায় এক সাৰ্বজনীন দৃষ্টিভংগী গ্ৰহণ কৰিছিল৷ তেওঁৰ মতে ধৰ্ম বুলি ক’লে হিন্দু ধৰ্ম, ইছলাম ধৰ্ম বা আন কোনো ধৰ্মক নুবুজায়৷ ধৰ্ম হ’ল সাৰ্বজনীন আৰু সত্যৰ সন্ধানী৷ ধৰ্মই অসহায়জনক সহায় কৰে৷ গান্ধীজীৰ মতে ধৰ্মৰ ভিত্তি হ’ল সামাজিক ন্যায় আৰু ই মানুহৰ মাজত ভ্ৰাতৃত্ব, সত্য আৰু সুখ বৃদ্ধি কৰে৷ গান্ধীজীয়ে সেইকাৰণে কৈছে– My religion is based on truth and non-violence is the means of realising God.

মহাত্মা গান্ধী যে প্ৰকৃতাৰ্থত এজন ধাৰ্মিক লোক আছিল তাত সন্দেহ নাই৷ কিয়নো ধৰ্মনিৰপেক্ষ দৃষ্টিভংগী আছিল গান্ধীজীৰ উদাৰ ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ প্ৰতীক স্বৰূপ৷ সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি তেওঁ সমভাৱাপন্ন হোৱাৰ উপৰিও কিন্তু তেওঁ কোনো বিশেষ ধৰ্মীয় দৃষ্টিকোণেৰে মানুহক বিচাৰ কৰা নাছিল৷ তেওঁৰ মতে সকলো ধৰ্মাৱলম্বী মানুহে সমান সুযোগ–সুবিধা লাভ কৰাৰ অধিকাৰী৷ গান্ধীজী হিন্দু ধৰ্মাৱলম্বী আছিল যদিও আন ধৰ্মাৱলম্বী লোকৰ প্ৰতিও অধিক দুৰ্বলতা আছিল তেওঁৰ৷ তেওঁ সকলো মানুহকে ভিন ভিন ধৰ্মাৱলম্বী মানুহৰ লগতো মিলাপ্ৰীতিৰে বসবাস কৰিবলৈ আহ৩ান জনাইছিল৷ অৰ্থাৎ গান্ধীজীৰ সেই আদৰ্শকে শিৰোধাৰ্য কৰি মানৱ সভ্যতাৰ শীৰ্ষতো ধৰ্মকে স্থান দি এক শৃংখলাবদ্ব জীৱন–যাপনকে আমি জীৱন মন্ত্ৰ কৰি তুলিব লাগে৷ আমাৰ সভ্যতা সংস্কৃতিৰ লগতে ধৰ্মীয় সচেতনতাকো শুদ্ধ ৰূপত প্ৰতিষ্ঠা কৰি মানৱীয় প্ৰমূল্যবোধক জীয়াই ৰখাৰ দায়িত্ব আমি গ্ৰহণ কৰিব লাগিব৷ বৈচিত্ৰ্যময় ভাৰত ভূমিত জীৱন–যাপনৰ প্ৰণালীগত বিভেদ থাকিলেও ধৰ্মীয় ৰীতি নীতিৰেও আমি বৈচিত্ৰ্যময়৷ ধৰ্মৰ দোহাই দি বৈচিত্ৰ্যময় আমাৰ সভ্যতা, সংস্কৃতিক বিভাজনমুখী কৰাৰ প্ৰয়াস কোনেও কৰিব নালাগে৷ অৰ্থাৎ গান্ধীজীয়ে কোৱা ধৰণে সত্য আৰু প্ৰেমৰ বাণীৰে মানৱীয় দৰ্শনত ধৰ্মৰ প্ৰতি আমি সদায় সহনশীল হৈ থাকিব লাগিব৷ তেতিয়াহে দেশত ভ্ৰাতৃত্ববোধ সুদৃঢ় হ’ব৷