পিতৃ-মাতৃ-শিক্ষক আৰু সমাজলৈ এক বাৰ্তা

‘Kota Factory’ এক উদাহৰণহে মাথোঁ৷ এনে বহু ফেক্টৰী আছে, য’ত উঠি অহা প্ৰজন্মক মাৰি যন্ত্ৰ বনোৱা হৈছে৷ এই বাস্তৱ ধাৰাবাহিকখনত ছাত্ৰ–ছাত্ৰীৰ মুখত থকা কথাবোৰ শুনিলে আপোনাৰো কলিজাত ক’ৰবাত আঘাত হানিব৷ তেওঁলোকৰ কথাবোৰ এনেধৰণৰ– ‘পৰীক্ষাত ভাল কৰা, মানে প্ৰথম হোৱাটোৱেই মোৰ জীৱনৰ সকলোতকৈ ডাঙৰ ভুল হ’ল৷ তাৰ ফলত আজি ইয়াত এয়া মোৰ অৱস্থা, পৰীক্ষাত ‘টপ’ কৰিছিলোঁ যেতিয়া আই আই টিত ছিট পামেই, নাপালে মা–দেউতাৰ সমাজত ইজ্জত নাথাকিব৷’ আকৌ এজনৰ মন্তব্য– ‘জীৱনটোতো বৰ সঠিক আৰু সুন্দৰকৈয়ে গৈ আছিল, কি লোকচান আছিল নিজৰ নগৰখনৰে এখন আগশাৰীৰ মহাবিদ্যালয়ত নামভৰ্তি কৰি পঢ়াহেঁতেন৷ ৯০ শতাংশ পাৰচেণ্ট পালো যে, গতিকে যা, আই আই টিয়ান হগৈ, নহ’লে জীৱন শেষ৷ তেওঁলোকৰ মাজত হোৱা কথোপকথনে আমাৰ ৰুগ্ন প্ৰতিযোগিতাৰ এখন প্ৰতি২৬বি দাঙি ধৰে৷

এজনে কয় ঃ স্কুলৰ পৰা মোতকৈ পিছত থকা মানে নম্বৰ কম পোৱা ওচৰৰ মোৰ বন্ধু এজন আহিল কোটালৈ, আমাৰ ঘৰত কেইজনমানে আহি উচটনি দিলেহি৷ আপোনাৰ ল’ৰা প্ৰথম হৈ ঘৰত আছে৷ তৃতীয় হোৱাটো গৈ কোটাত ক’চিং লৈ আছে, কাইলৈ সি আই আই টিয়ান হৈ আহিব৷ নহ’লে বিদেশৰ কোনো উচ্চ শিক্ষানুষ্ঠানত পঢ়িব আৰু আপোনাৰ প্ৰথম হোৱা ল’ৰাটোৱে ইয়াতে কোনোবা কলেজৰ শিক্ষক হৈ থাকিব৷ এই জাতীয় উচটনিমূলক কথা৷ আমাৰ মাজত ভাল শিক্ষক লাগে, কিন্তু কোনেও নিজৰ মেধাৱী সন্তানটোক শিক্ষক হোৱাৰ বাবে উৎসাহ নিদিয়ে৷ এই প্ৰথম হোৱা ল’ৰাজন ঘৰত থাকি পঢ়াৰ কথা আছিল৷ কিন্তু তেওঁতকৈ নম্বৰ কম পোৱাজন ঘৰৰ বাহিৰত থাকি উচ্চ শিক্ষা ল’ব কাৰণেই সেই প্ৰথম স্থান পোৱাজনো শেষত ঘৰৰ পৰা ওলাই আহিব লগা হ’ল৷ ইতিমধ্যে নামভৰ্তিৰ সময় পাৰ হৈ গৈছিল৷ কিন্তু ল’ৰাৰ দেউতাকৰ যুক্তি যে মোৰ ল’ৰাতকৈ কম বুদ্ধিৰ ল’ৰাটো অমুকে যদি ইয়াত ছিট পায় তেন্তে মোৰ ল’ৰায়ো পাব লাগিব৷ আচলতে শিক্ষাৰ নামত সাংঘাতিক এক বিৰাট বেপাৰ চলি আছে আৰু এই বেপাৰত আমি আমাৰ সন্তানৰ ভৱিষ্যত বিক্ৰী কৰি আছোঁ৷

কোটা ফেক্টৰীৰ এটা বচনত আছে (ডায়লগ) তাৰে এজন প্ৰাক্তন আই আই টিয়ানৰ মুখত দিছে যে– এই ঠাইলৈ বছৰি সাত লাখ ছাত্ৰ–ছাত্ৰী পঢ়িবলৈ আহে, তাৰে খুউব বেছি মাত্ৰ ৫০ জন ছাত্ৰইহে আই আই টিৰ পৰীক্ষাত সফল হয়৷ তাকে ঢোল পিটি চাৰিওফালে শুনোৱা হয় আৰু তাকে শুনি তহঁতৰ দৰে–মোৰ দৰে লাখ লাখ আৰু আহি যায়৷ ই এক বিৰাট ব্যৱসায়িক খেল৷

কেতিয়াবা কোনোবাজন ছাত্ৰ বা ছাত্ৰীয়ে পঢ়া–শুনাত আগবাঢ়িব নোৱাৰি কান্দি কাটি অধৈৰ্য হয়৷ তেতিয়া লগৰে দুই–একে বুজনি দিয়ে৷ ঘৰলৈ ঘূৰি যাবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে, তাৰ উত্তৰত কি কয় শুনক– ‘ঘৰলৈ কেনেকৈ উভতি যাম৷ ইতিমধ্যে মা–দেউতাই ঢোল বজাই সকলোকে শুনাই দিলেই (ধিন্দোৰা পিটি) যে তেওঁলোকৰ সন্তানে আই আই টিৰ ক’চিং লৈ আছে, আই আই টি পৰীক্ষা দিব, ঘূৰি গ’লে– তেওঁলোকৰ নাক–কাণ কটা যাব, তেওঁলোকৰ মতে অমুকে কি ক’ব, তমুকে কি ক’ব, সেইটোহে আচল কথা৷ মই কি? মই কি বিচাৰো সেইটো ডাঙৰ কথা নহয়৷ তদুপৰি চুবুৰীয়া আৰু আপোন মানুহবোৰ আছেই মোৰ জনম যে অসফল হ’ল সেই কথা বুজাবলৈ৷ এনেদৰে বিচলিত হৈ পৰা সকলৰ মাজত এজন ডেকা ল’ৰা দেখুৱাইছে৷ যাৰ ভূমিকা ‘জিতু ভায়া’৷ তেৱোঁ ল’ৰা–ছোৱালীক পঢ়ায়, কিন্তু তেওঁৰ সম্পৰ্কত অহা সকলে অকণমান নিৰাপত্তা পায়৷ তেওঁ ছাত্ৰ–ছাত্ৰীসকলৰ লগত এটা ঘৰুৱা সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলে, তেওঁলোকৰ মনৰ ভাব বুজি আচৰণ কৰে৷ তেওঁ আই আই টি পৰীক্ষাত সফল হ’ল, কিন্তু তেওঁ ‘প্ৰাইভেট টিউচন মাষ্টৰ’ হৈ থাকি গ’ল কিয়? নি(য় তেওঁৰ বয়স গুচি গ’ল৷ এবাৰ এটা ল’ৰাৰ খুউব জ্বৰ হ’ল৷ শেষত টাইফয়ড বুলি ধৰা পৰিল৷ জিতু ভায়াই খবৰ লৈ থাকে৷ অসুখ ভাল হোৱাত তাক ক’লে– ‘তই এইবাৰ ব্ৰহ্মাস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব,  কি ব্ৰহ্মাস্ত্ৰ?? (ব্ৰহ্মাস্ত্ৰই কিছু আনন্দ দিলে মোক ব্যক্তিগতভাৱে) তোৰ মাক মাতি দে, সন্তানৰ বাবে মাৰ সমান ব্ৰহ্মাস্ত্ৰ আৰু আন কোনো নাই৷ অসুখ দৰৱ বা ডাক্তৰে ভাল কৰিব নোৱাৰে, তোৰ বন্ধুহঁতেও নোৱাৰে– গতিকে এইবাৰ ব্ৰহ্মাস্ত্ৰ প্ৰয়োগ কৰিব লাগিব৷’ ল’ৰাটোৱে কয়– ‘কিন্তু ঘৰত দেউতা অকলশৰীয়া হ’ব৷  মা, নহ’লে ঘৰ নচলে৷’ জিতু ভায়াই ক’লে– দেউতাৰ বাবে ‘মা’ কেৱল পত্নী, কিন্তু তোৰ বাবে তোৰ মা, মা আৰু পত্নীৰ পাৰ্থক্য আছে৷

কিন্তু জিতু (ভায়া) দাদা, কোনো কিন্তু নাই, তোৰ এতিয়া মাৰক প্ৰয়োজন আছে আৰু যদি তোৰ দেউতাক কিবা দৰকাৰ হয় তেওঁ, তেওঁৰ মাকক মাতি ল’ব৷ নহ’লে মাকৰ ওচৰলৈ যাব৷ দেউতাৰ চিন্তা তই বাদদে৷

জিতু দাদা (ভায়া), মোৰ ভাইটিয়ে দশম শ্ৰেণীৰ ‘ফাইনেল’ পৰীক্ষা দিব, মায়ে তাক এৰি আহিবলৈ নোখোজে৷

তোৰ ভায়েৰে পৰীক্ষাহে দিব, বেমাৰত ভোগা নাই নহয়, মা, তোৰ ওচৰত থকা দৰকাৰ৷ বচ, মই ফোন কৰিমনে তোৰ মালৈ, নে তই কৰিবি??

মই কৰিম জিতু (ভায়া) দাদা এই কথাখিনি এই বাবেই উল্লেখ কৰিলোঁ যে আমাৰ সন্তানসকলে ঘৰৰ বাবে চিন্তা কৰে, তেওঁলোকৰ দায়িত্বও আছে, তেওঁৰ কথাই সেয়া প্ৰমাণ কৰে৷ তেওঁলোকে আমি বিচৰা ধৰণে মাত্ৰ দেখুৱাব নাজানে৷ আমি ভাবো পিতৃ–মাতৃসকলেহে সন্তানৰ বৰ্তমান, ভৱিষ্যত আদিক লৈ চিন্তা কৰে, কথাটো শুদ্ধ নহয়৷ সন্তানসকলেও বুজা হোৱাৰ লগে লগে নিজৰ ঘৰখনৰ প্ৰতি বা সমাজৰ প্ৰতি চিন্তা কৰে, দায়িত্ব আছে৷ এই দায়িত্বক কৰ্তব্যৰ ৰূপ দিয়াৰ পথত বাধা আমি অভিভাৱকসকল৷ কাৰণ খাব জনাৰ পিছতো খুৱাই দিয়াৰ মানসিকতাই আজিকালি বেছি৷ নিজৰ ওপৰত বিশ্বাস জন্ম হ’বলৈ দিব লাগিব, চিন্তা কৰা শক্তিক বৃদ্ধি হ’বলৈ দিব লাগিব৷ তাকে নকৰি আমি কি ভাবো সেই ভাবকে জাপি দিয়াৰ চেষ্টা কৰি থাকিলে মানুহৰ সন্তান যন্ত্ৰ হ’বই৷ তাৰ পিছত হিয়া ঢাকুৰিয়াই কান্দিলেও লাভ নাই৷ সন্তানে নুবুজে, ছাত্ৰ–ছাত্ৰীয়ে নুবুজে বুলি, বুজিবলৈও তেওঁলোকৰ মনটো মুকলি হ’বলৈ দিব লাগিব৷ চিন্তা–ভাবনা কৰা, কল্পনা কৰা, সপোন দেখা মনটোও যদি কাৰোবাৰ হেঁচাত চেপা খায়, তাৰ মাজত মানৱীয় অনুভূতি কেনেকৈ জাগ্ৰত হ’ব/ শচীন তেণ্ডুলকাৰক অংক, বিজ্ঞান পঢ়াই থাকি ইঞ্জিনীয়াৰ কৰিব খোজা হ’লে আজি শচীন টেণ্ডুলকাৰক আমি নাপালোহেঁতেন৷ লতা মংগেশকাৰক গান গাবলৈ নিদিয়া কৈ ৰাখি থোৱা হ’লে বিশ্ববিখ্যাত এই মহান গায়িকাগৰাকীক আমি নাপালোহেঁতেন৷ নাইবা কোটা ফেক্টৰীত দেখুৱাৰ দৰে এগৰাকী প্ৰতিভাৱান ছোৱালীৰ আত্মহত্যাৰ দৰেও ঘটনা নঘটিলহেঁতেন৷